Αποσιωπώντας

« Υπάρχουν πράγματα που δίνουμε, πράγματα που πουλάμε και άλλα που δεν πρέπει ούτε να πουλήσουμε, ούτε να δώσουμε αλλά να τα κρατήσουμε για να τα διαβιβάσουμε… ». (Maurice Godelier)

«Έχουν μάτια για να βλέπουν και περιμένουν από τ’ αυτιά τους να τους αποκαλύψουν το μυστικό » μοιρολογεί ο « πορθμέας » στο τέλος του ταξιδιού.

Ένας έγκυρος λόγος, δε σημαίνει αξιωματικός λόγος. Μεταξύ « κραυγών και ψιθύρων », πώς να διαφυλάξουμε αυτό που μπορεί να ακουστεί; Πώς διακρίνεται ένας αρθρωμένος ήχος από ένα « θόρυβο της γλώσσας », μια αναπνοή από ένα ρόγχο; « Οι εικόνες κάνουν θόρυβο; » ρωτά ο Antonin, περιμένοντας άραγε απάντηση. Μάλλον όχι πια, όταν στον πρόλογο της έκδοσης του βιβλίου του σημειώνει:

« Αυτά τα θραύσματα κειμένων, σχολαστικά υπολείμματα μιας λεκτικής διατύπωσης, συνοδεύουν εικόνες. Οι λέξεις δεν περιγράφουν και οι εικόνες δεν εικονογραφούν. Αυτό το τετράδιο είναι ένα έδαφος που περπατήθηκε με  δυσκολία και έχει ως μοναδική του φιλοδοξία, όντας πεπερασμένο, να μιλά μόνο χωρίς να εκπέμπει ήχους. Οι εικόνες δεν κάνουν θόρυβο και οι τυπωμένες λέξεις διαβάζονται σιωπηλά. Σ’ αυτό το σημείο βρίσκομαι. »

Δεν πιστεύω διόλου στην επιτυχία της αποστολής μου, εύχομαι ολόψυχα να είναι μάταιη και η αποτυχία μου να επιβεβαιωθεί μέσα από τη σχέση σας με τους πίνακες, ενώπιος ενωπίω, χωρίς ενδιάμεσο, χωρίς μάρτυρα. Δεν έχω τη δυνατότητα να σας παραδώσω το μυστικό. Υπάρχει άλλωστε κάποιο μυστικό, που να μην το έχετε νοιώσει « μέσα σας » ; 

Η Τέτα αποκαλύπτει συγκρατημένα. Η παρουσία των έργων της παίζει με τις αναφορές και τις  κατηγοριοποιήσεις μας. Η δύναμή της έγκειται στην εμμονή της σε αυτό που φτιάχνει. Μια τόσο μακρά και σιωπηλή διαδρομή, δεν ψεύδεται. Ο καλλιτέχνης δεν οργανώνει χτυπήματα, ακολουθεί την αναζήτησή του. Κι εμείς ας διερωτηθούμε προσλαμβάνοντας. « Τι κάναμε το ταλέντο μας; » θα ήταν ένα καλό ξεκίνημα.

Ας παραχωρήσουμε στον εαυτό μας το χρόνο του βλέμματος. Ας τον ξαναπάρουμε από την αρχή και ας επανέλθουμε στην πρώτη μέρα. Εκείνη της « πρώτης συνείδησης» όπου δεν είχαμε « τίποτα να δηλώσουμε » αλλά τα πάντα να τα ζήσουμε.

Δεν υπάρχει  μανιφέστο ούτε μεγαλόστομες δηλώσεις στο έργο της Τέτας (νά η αδυναμία μου) αλλά ένα ενδιαφέρον για τον Κόσμο, για κάθε τι που ζει. Απλά, μόνο, χωρίς άλλες διατυπώσεις. Και δεν είναι αμελητέα, αυτή η άκρα λεπτότητα, αυτός ο σεβασμός του άλλου και « αυτών που μπορεί ». Η Ζωή δεν είναι ποτέ κοινότοπη και ακόμη λιγότερο συνηθισμένη.

« Η περιφρόνηση της κοινοτοπίας και η εκτίμηση του ασυνήθιστου δεν είναι παρά μια άποψη που καταβυθίστηκε στη δευτερεύουσα αντίληψη. Το buji ή το συνηθισμένο είναι απλές και φυσικές καταστάσεις. Δίπλα, το ασυνήθιστο, δεν είναι παρά το κατασκευασμένο ». (Soetsu Yanagi)

Οι τελευταίοι πίνακες και τα σχέδια της Τέτας προκύπτουν απ’ αυτή την επίμονη προσοχή σ’ αυτά τα  « γεγονότα και τις κινήσεις » της ζωής μας, τη στιγμή που « βρίσκει τον εαυτό της » και αναρωτιέται στο « εγγύς » όπως και στο « απώτερο ». Η διακύβευση δεν είναι άμεσα αντιληπτή. Δεν θα μάθουμε τι κινητοποιεί τους πρωταγωνιστές, ούτε τα ερωτηματικά τους, ούτε την ίντριγκα. Τα υποτιθέμενα  « αποδεικτικά στοιχεία » θα παραμείνουν το ίδιο σκοτεινά στη σκέψη μας όσο το « άμεσο » ή το « μακρυνό ». Θα χρειαστεί να αντιληφθούμε με άλλα μέσα. Θα χρειαστεί να ψάξουμε μέσα μας αυτό, που λόγω κόπωσης αποσιωπήσαμε, ή, χειρότερα, αυτό, που η οκνηρία μας παραμέλησε.

Ωστόσο, είναι « ασυνήθιστο » να θαμπωνόμαστε ακόμη απ’ αυτό το κοινότοπο σύνηθες.

Τα έργα είναι πηγή και πορεία. Εκεί εμπιστευόμαστε,  παρασυρόμαστε, αφηνόμαστε, αιχμαλοτιζώμαστε… Ο καθένας με τον τρόπο του. Ωστόσο ποιο είναι το μυστικό που μας διαβιβάστηκε και που αναγνωρίζουμε ως δικό μας; Το ξέραμε πάντοτε, το φέραμε πάνω μας και όμως πρέπει να το ξαναβρούμε. Ο καλλιτέχνης μοιάζει με τον « Στάλκερ » σε μία διαδρομή μύησης. Εργάζεται σιωπηλά και μας δίνει το λόγο. Καθένας με τις λέξεις του στο « βαθύτερο μέσα » του. Δεν είμαστε στο χώρο του  θεάματος και « αυτό αφορά μόνο εμάς ». Εδώ έχουμε να κάνουμε με ένα χρέος πολύ προσωπικό, αν και… Είτε μας κοιτάζει αυτό, είτε  το κοιτάζουμε εμείς, τι συμβαίνει κατά την ανταλλαγή; Η ζωγραφική είναι η πραγματικότητα κι εμeffer)

Κοιτάξτε τα έργα της Τέτας, καθυσείς  η διακύβευσή της; « Αλλά  γιατί το πραγματικό  πρέπει να διασωθεί; » (J.M. Schaτερείστε, σταματήστε όπως παγώνουμε  μια εικόνα. Αλλά, ας μη ξεχνάμε ότι αυτές οι εικόνες είναι ζωγραφική ή σχέδια και ότι, παρά την κεκτημένη ταχύτητα, πρέπει επίσης να αναζητήσουμε το « πώς έχει ζωγραφιστεί ». Αυτό το πώς, μας αποκαλύπτει όσα και το γιατί και συνεπώς πρέπει να σιωπήσω και να σας παραχωρήσω τη θέση μου, γιατί εδώ βρίσκεται πραγματικά η ζωή σας, « που περιμένει να βιωθεί » μέσα από ένα άλλο βλέμμα. Το Δικό σας.

Michel Salsmann, ζωγράφος

Καθηγητής στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών του Παρισιού

Παρίσι 2008

Για τον κατάλογο με αφορμή την έκθεση στην γκαλερί Ζίνα Αθανασιάδου

Maurice Godelier. Au fondement des sociétés humaines : ce que nous apprend l’anthropologie. Ed. Albin Michel. 2007.

Antonin : SE TERRER, pas se taire. Ed. Atelier MS. 2006.

Soetsu Yanagi, έκθεση στο μουσείο του Quai Branly 2008, « Το πνεύμα Mingei στην Ιαπωνία »

Jean-Marie Schaeffer. MS. 1991.